De hersenen zijn het meest complexe orgaan van je lichaam. Als commandocentrum van je zenuwstelsel en coördinator van vrijwel alle bewuste en onbewuste functies van je lichaam ben je hier het beste zo zuinig mogelijk op. Wat kun je zelf doen voor je hersengezondheid? We geven je enkele tips in deze blog.
Anatomie van de hersenen
Je hersenen, een complex orgaan met meer dan twintig structuren en weefsels en gemiddeld 86 miljard neuronen, kunnen grofweg worden ingedeeld in drie gebieden.
• De grote hersenen (cerebrum), verdeeld in een linker- en rechterhemisfeer en vier kwabben, vormen ‘het theater van de geest’ en zijn betrokken bij cognitieve functies zoals denken, waarneming, taal, geheugen, emotie en vrijwillige beweging. De hersenschors (cortex) in het cerebrum voert veel van deze complexe taken uit.
• De kleine hersenen (cerebellum) liggen onder de achterkant van de grote hersenen en vormen ‘de dirigent van je spierbewegingen’, balans en het reguleren van motorische functies.
• De hersenstam vormt ‘het fundament van je brein’ en verbindt de grote hersenen met het ruggenmerg. De hersenstam regelt fundamentele vitale functies zoals je ademhaling, hartslag, bloeddruk en slaap-waak cycli.
Thalamus, hypothalamus en hypofyse
Enkele andere belangrijke structuren in de hersenen zijn de thalamus, hypothalamus, hypofyse, hippocampus, amygdala en epifyse.
• De thalamus ligt boven de hersenstam en fungeert als ‘de poortwachter voor de zintuigen’; het is het schakelcentrum voor sensorische informatie, zoals zicht, gehoor, smaak en tast.
• De hypothalamus kun je zien als ‘de dirigent van je lichaam’ en is betrokken bij het reguleren van lichaamsfuncties zoals honger, dorst, lichaamstemperatuur en hormoonafscheiding via de hypofyse.
• De hypofyse, ofwel ‘de meesterklok van je lichaam’, is een kleine klier onder de hypothalamus verantwoordelijk voor het reguleren van verschillende hormonen die een breed scala aan lichaamsfuncties beïnvloeden, waaronder groei, voortplanting, metabolisme, stressrespons en schildklierfunctie.
• De hippocampus in de temporale kwab van je grote hersenen is ‘je geheugenpaleis’ en speelt een cruciale rol bij je geheugen en ruimtelijke navigatie.
• De amygdala ligt in de temporale kwab van je grote hersenen en vormt ‘de wachtpost van je emoties’, zoals angst en stressreacties.
• De epifyse, ook bekend als pijnappelklier of ‘innerlijke klok’, is een kleine endocriene klier die je slaap-waakritme en je melatonineproductie reguleert.
Hersencellen: neuronen en (micro)gliacellen
Aan de hand van de metaforische omschrijvingen wordt al gauw duidelijk voor welke lichaamsfuncties de verschillende hersenonderdelen verantwoordelijk zijn. Samen vormen ze als het ware het commandocentrum van je zenuwstelsel. Naast uit neuronen die gespecialiseerd zijn in het ontvangen en doorgeven van signalen bestaan je hersenen en zenuwstelsel ook uit gliacellen die je neuronale functie ondersteunen en helpen bij de vorming van myeline en het verwijderen van afvalstoffen. Microglia spelen een rol bij het immuunsysteem van je hersenen en reguleren ontstekingsreacties en neuroinflammatie. Ook spelen ze een rol bij het opruimen van beschadigde cellen, infecties, en abnormale eiwitten, zoals bèta-amyloïde plaques bij de ziekte van Alzheimer.
Neurotransmitters: GABA, serotonine, dopamine
Je hersenen kunnen niet goed functioneren zonder een goede communicatie tussen je hersengebieden en je zenuwstelsel. Neurotransmitters zijn communicatiemoleculen die signalen overbrengen tussen neuronen. Zijn deze neurotransmitters bijvoorbeeld verminderd aanwezig dan kan dat leiden tot een breed scala aan symptomen en stoornissen. Een tekort aan dopamine kan bijvoorbeeld leiden tot Parkinson en een tekort aan serotonine wordt geassocieerd met depressie. Hoewel er honderden moleculen als neurotransmitter kunnen functioneren, zijn de bekende dopamine, serotonine, acetylcholine, GABA, glutamaat en adrenaline. Naast neurotransmitters spelen ook hormonen zoals bijvoorbeeld cortisol (stresshormoon) en oxytocine (knuffelhormoon) een rol in het reguleren van verschillende aspecten van je fysiologie, gedrag en cognitie.
Tips: Op welke manier kun je je brein gezond houden?
Zoals je ziet, vindt er zoveel complexe activiteit plaats in je hersenen met uiteenlopende gevolgen als er iets fout gaat, dat je het je simpelweg niet kunt permitteren om ‘niet goed’ voor je hersenen te zorgen. De gezondheid van je hersenen wordt beïnvloed door verschillende factoren. Hier kun je zelf gelukkig veel aan doen.
• Gezonde voeding: Pure, onbewerkte voeding, rijk aan essentiële aminozuren, omega-3 vetzuren, antioxidanten, vezels, vitaminen en mineralen, biedt je hersenen belangrijke voedingsstoffen, bouwstoffen en brandstoffen. Kies voor een brede variatie aan kleurrijke groenten en fruit, kruiden, vette vis, olijfolie, eitjes, noten, gevogelte en complexe koolhydraten.
• Leefstijl: Beperk of vermijd alcohol, roken, drugs, luchtvervuiling en toxines.
• Nutriëntenstatus: Eet je niet graag vis? Vul je gezonde voeding aan met Omarin omega 3-vetzurensuppletie vol DHA, een belangrijke bouwsteen voor je hersenen. Voedingsstoffen zoals zink, chlorella en L-arginine dragen bij aan de cognitieve functie en vind je bijvoorbeeld in Zinargin. Je zenuwstelsel is gebaat bij voldoende B-vitaminen, bijvoorbeeld uit Methialyn. Ook vitamine C en magnesium hebben een positieve invloed op de werking van je zenuwstelsel.
• Een sterk microbioom en algemene gezondheid: Er is veel bewijs voor de samenhang tussen het microbioom en de geestelijke gezondheid. Ook chronische ontstekingsprocessen in het lichaam kunnen de hersenchemie beïnvloeden en bijvoorbeeld depressieve symptomen veroorzaken. Daarnaast komen ook je hartgezondheid en een gezonde bloedsuikerspiegel de gezondheid van je hersenen ten goede.
• Lichaamsbeweging: Regelmatige lichaamsbeweging verbetert de bloedtoevoer naar je hersenen en stimuleert de groei van nieuwe neuronen.
• Slaappatroon: Voldoende en regelmatige slaap is essentieel voor het herstel van je hersenen en verlaagt het risico op cognitieve achteruitgang en neurologische aandoeningen.
• Stressmanagement: Langdurige stress kan schadelijk zijn voor je hersenen en vergroot het risico op depressie en angst. Pak waar mogelijk je stress dus aan en zorg actief voor ontspanning.
• Stimuleer je geest: Sociale interactie en intellectuele uitdagingen, zoals lezen, puzzelen of het leren van nieuwe vaardigheden, kunnen je cognitieve functies versterken.
Vanzelfsprekend kunnen ook erfelijke factoren en je leeftijd een rol spelen bij de gezondheid van je hersenen. Er is echter een heel verschil tussen een seniorenbrein in goede gezondheid en een te vroeg verouderd brein bijvoorbeeld als gevolg van chronische inflammatie. Garanties hebben we niet, maar door een combinatie van factoren te optimaliseren, kun je de gezondheid van je hersenen bevorderen en het risico op neurologische aandoeningen verminderen.
Auteur: Ilse van Bladel